د متحده ایاالتو په تاریخ کې تر ټولو اوږده جګړه؛ چیرته افغانستان؟

په نولسمه پېړۍ کې د برتانیې د پالیسیو تعقیبولو سره، متحده ایاالت هڅه کوي چې د بریتانیا په سیاست کې تشې ډک کړي. د بریتانیا لپاره، افغانستان یوه پیژندل شوي سیمه وه، او د افغانستان بریالیتوب او واک یې د وخت ضایع کول او د انسان او مادی منابعو ضایع کول وو.
……………………………………………………………………….
امریکا، شاید د “فرصتونو لپاره د بدلیدونکو ننګونو” په پالیسۍ کې تر ټولو بریالی هیواد. د فرصتونو په وړاندې ننګونې بدلول د امریکا د لوړ پوړو پالیسیو څخه دي چې ننګونې پرفرصت او فرصت ته مخه کوي. د متحده ایالاتو په زړه کې د وژنې ۱۶کلنې حملې، نږدې ۳۰۰۰ کسان ووژل او ۶۰۰۰یې ټپیان کړل. د سپتامبر ۱۱ برید د امریکا په تاریخ کې ترهګریز برید دی، او په هیواد کې ترټولو اوږد جنګ لامل شوی. د سپتامبر د ۱۱د برید وروسته، متحده ایاالتو القاعده او طالبانویی خپل دښمن وښودل او د افغانستان په وړاندې یې یو نظامي برید پیل کړ. په افغانستان باندی د امریکا یرغل راوړل ورته مهم وو ځکه په افغانستان باندی یرغل کول او په افغانستان کی د نظامی اډو جوړل ورته دافرصت ورکوی ترڅو د همدغي لاری څخه نړیوالو رقیبانوته ورنږدی شې چی یو رقیب یی د پخوا څخه روسیه ده بل لورته چین د اقتصاد پلوه هم ډیر قدرمند شوی او هرکال خپلو ځواکونو پیاوړتیا په برخه کی لګښت زیاتوی . امریکا په نولسمه پېړۍ کې د برتانیې د پالیسیو تعقیبولو سره، متحده ایالت هڅه کوي چې د بریتانیا په سیاست کې تشې ډک کړي. انګلستان د افغانستان په سیمه کی د وخت او د بشري او مادي منابعو د بري او د تسلط، لپاره هسی وخت تیرول ښه یی خو امریکا په سیاست او ننګونی په فرصت بدلولو باندی ښه پوهیږی ، افغانستان، هم ډیری هیلې او غوښتنې لری چې امریکا نه غواړي په دې سیمه کې او د ترهګرۍ ډلو شتون د یو باثباته هیواد په پرتله امریکا ته خورا ګټوره ده چې کورني او بهرنۍ پالیسي ولري. اسلام پالوستانو د لیږد د روسیې او چین ویره د ورته امریکایي پالیسۍ په وړاندې مخ په زیاتیدو ده . متحده ایالت دا ننګونه یو فرصت جوړ کړی، او اوس دا د نوې ستراتیژي سره تړاو لري . موږ باید د خپل ۱۶ کلن پوځ شتون پایله وګورو.
د ترهګرو ډلو شتون
په افغانستان کې د متحده ایالتو شتون لومړنی دلیل د تروریزم ډلو له منځه وړل ښودل شوی که څخه هم په لمړیو کې امریکا د طالبانواصلی هسته او ډلي لمنځه یوړی او پر افغانستان باندي واکمني کول ودرول خو د څوکلنو ورسته دغي ډلی خپل تشکیلاتوته دوام ورکړ او ډير پراخه فعالیتونه یی پیل کړل . چی دهغي له جملي څخه د قندوز ښار سقوطول ښودل شوې او د هغه نه نوره در دونکی چی د شمالی اتلانتیک پیمان په شتون سره د داعش ډله په ننګرهار ولایت کي پراخه فعالیت لری . د سیګار د راپور له مخې (د افغانستان د بیارغونې لپاره د امریکا ځانګړی څیړنیزه اداری ) له مخې د طالبانو د تمویل ۶۰٪ د مخدره توکو د تجارت څخه راځي. له دې امله که چیرې داعش د نشه یي توکو قاچاق ترلاسه کړي، دا ډاريږي چې دا به خپل فعالیت پراخ کړي او له هغې څخه به ډیر عواید استخدام کړي. برسېره پر دې، د اسلام پالنې وده په افغانستان کې په ښوونځیو کې خورا سخته شوې ده. د افغانستان په ۱۸ ولایتونو کې ترسره شوې څېړنې واحد له مخې، ښه يي چې د افراطي ښوونځيو فعالیتونه زیات شوی دی، او په افغانستان او د دولت ضد تبلیغاتو د ګڼو ښوونځيو د وېشلو او د ډلو لکه طالبان، جندالله د اسلامي ګوند او حزب التحریر. د طالبانو شتون په دې وروستیو کې په افغانستان کې په ډاګه شوی، دا په ګوته کوي چې افغانستان ۳۰ ٪ د طالبانو تر کنټرول لاندې دي. وضعيت کله چې نور د اندېښنې وړ ښودل کیږی ، چې کله د ملی امنیت سلاکار حنیف اتمر ، په هند کي دآسیا د امنیتي کنفرانس ۱۹ که په یاد راوړو ویلی یی وو : په نړۍ کي د ۹۸ ترهګریزوډلو له جملی څخه ۲۰ ډلي یی په افغانستان کې فعالیت لري د افراطي مختلفو ډلو د افغانستان په دننه او بهر کې، دوی د یو بل سره یوځای کیدونکي اړیکې جوړې کړي. ”
په ملکي تلفاتو کې نا امني زیاتوالي
ډیره خواشینونکې ده او غمجن هغه قربانیان دی چې په تیرو کلونو کې د افغانستان خلکو لخوا قربانی شوی دی. د یوناما کلني راپور په وینا، په ۲۰۱۶کې ملکي تلفاتو یوازې ۴۶٪ زیاتوالی موندلی. په افغانستان کې د متحده ایاالتو تر مشرۍ لاندې یرغمل د پیل راهیسې، په زرګونه ښځې او ماشومان او ملکیان تر اوسه پورې خپل ژوند له لاسه ورکړی دی. د یوناما راپورونه ښیه یي چې د ۲۰۰۷ او ۲۰۱۱ کلونو تر منځ ټولټال ۱۱۸۶۴ ملکیان وژل شوي، ډیری یې ماشومان او ښځې دي. د یوناما لخوا په خپره شوې راپور کې د ۲۰۱۶په پرتله، د دغو تلفاتو ۳ سلنه زیاتوالی د ناټو هوایې برید له امله دی، او تیر کال یوازې ۱۱ زرو ۵۰۰ ملکي وګړي وژل شوي. د یادونې وړ یادوي چې د یوناما له خوا د ملکي تلفاتوثبت په ۲۰۰۹ په افغانستان کی پیل شوو د امریکا په شتون کې د ۱۶کلونو په ترڅ کې ک

ه د ملکي تلفاتو پیل په نظرکې ونیسو نو ‌‌ډیر کسان وژل شوي او څومره نور ټپیان شوی ، خو د څه لپاره دغه قربانی او مرګ؟
د افغانستان دیموکراتیک کولو
په افغانستان کې د ډموکراټیک کولو د بهیر لپاره به خبرې وشي، خو هغه څه چې په افغانستان کې د حالاتو ډېره روښانه ده، چې د دغه بهیر ډیر کمزوری او سمبولیک حرکت دی او موږ د يو دموکراتيک حکومت په لارشته د يوه واقعي ولسواکۍ رامنځته کړي. د تیرې دورې ټاکنې یادونه وکړئ، مګر، د درغليو تور د ملي یووالي حکومت په شا پاتې دی. د يو دموکراتيک حکومت بنسټ جوړوي، او د حکومت د (اجرائيه، مقننه او قضایي) د درې ګونو قواوو تفکیک ته جلا ترڅو چې په يوه څانګه د قدرت د تمرکز په افغانستان کې د مخنيوي، خو یوازې یو سمبولیک د ځان لپاره. په خپله او مقننه (پارلمان) د خیال اجرائيوي ، په لوړواک قانون د خلکو د ارادې مظهر دی، د وزیرانو د کمول د غصب په اداري فساد، د پارلمان غړي، په دې وروستيو کی رسنیو ته د پارلمان ریس د میلونی بډی په آخستلو راپورلیږدول شوی دی. د نړیوال رڼتیا سازمان ، افغانستان یی د نړی فسادین په لست کی راوستي . جان سوپکو، د افغانستان د بیارغونې د (سیګار)، بي بي سي سره په یوه مرکه کې ویلې دي چې د فساد یوازې ستونزه د افغانستان د خلکونده ، بلکې داسی کسان په فساد بادندی روږدی دی چی مشخصا د امریکا دولت ته کار کوي . او تردی دمه په سلګونه امریکایی په افغانستان کی پدی دلیل چی په فساد کی لاس لری محکمه شوي .
د افغانستان اداری فساد سره د مبارزی عالی اداری د سیګار راپور په تاید سره روښانه کړه چی بهرنیان د افغانستان په فساد کی لاس لری . او همدغی برخه کی کار کوی .
له بلې خوا، امریکا ته یو خپلواک دولت او ولسواکه افغانستان اوس هم د بحث لپاره يو ځای او د تایید شوې نه دي، ځکه چې په افغانستان کې يو ملي حکومت، شتون لری دغه هیواد به په لومړي ګام کې به اجازه نه ورکوي د افغانستان د لابراتوارونو د جګړې ځایی وګرزوی او خپل هستوی بمونه دلته و ازمایی . امریکا په وروستي قضیه کې، د ننګرهار ولایت په اچین ولسوالۍ کې متحده ایالتونو د بمونو مور “په نامه لوی ترټولو لوی غیر لاسي بم” په نښه کړ.
اپین؛ د امریکايي تور سره زر
که څه هم متحده ایاالتو د مخدره توکیو په وړاندې د مبارزې ۸.۵ملیارد ډالر بودیجه ټاکلې، په عمل کې، د سیګار راپورونو او ملګرو ملتونو په وینا، له ۲۰۰۲ راهیسې متحده ایالاتو افغانستان ته ننوتلې، د مخدره موادو تولید په چټکۍ سره مخ په زیاتیدو دی
. یوازې په ۲۰۱۶ کې، د مخدره موادو کښت ۴۳٪ زیاتوالی موندلی دی. له دې سره په ذهن کې، افغانستان د نړۍ د اړتیاوو له ۹۰٪ څخه وروسته، د نړۍ لومړی اپین تولیدونکی هیواد ته راځي. په دې وروستیو کې، رن ،تی ، وی “د روسیې شبکی ، په ډاګه کړې چې د متحده ایالاتو قوماندانان د مخدره موادو په نړیوال قاچاق کې د ملیونونو ډالرو څخه ګټه پورته کوي. د ۱۳۹۵ کال د لمړم میاشتی ۳ په غونډه کې، د پارلمان استازي د امریکایانو او بریتانیا ترمنځ د یوې غونډې په ترڅ کې د مخدره موادو قاچاق په اعتراض کې ونیول. د سیګار راپورونو په وینا، متحده ایاالتو تر اوسه پدې مسله کې مناسب ګام نه دی اخیستی، او حتی پدې اړه چپ پاتې شوی.
په هرصورت، په افغانستان کې د متحده ایالاتو حضور د هیواد خلک د طالبانو سره د شرایطو سره راغلې او د یوه روښانه راتلونکی تمه لري. په افغانستان کې د متحده ایاالتو شتون او د ډموکراتیکو حکومت راوستل افغان ولس مشرتابه د ډیموکراسۍ لږه روزنه لري. ترټولو لوی
په افغانستان کې د متحده ایالاتو د شتون ۱۶ کلنه لاسته راوړنه شاید د رسنیو او بیان ازادی وي چې خلک یې د یو بل او نړۍ سره کلتور سره پیژني. په هرصورت، دا د افغانانو په تیره بیا د ځوان نسل په کلتور کې د خنډونو لامل شوی.
اوس د افغان حکومت څخه تمه کیږي چې د متحده ایالاتو سره د اړیکو نوی تعریف ولري، افغان حکومت باید څومره ممکن خپلواکي ولري او د دې لپاره چې د ملکي وګړو بریدونه، د بهرنیو مشاورینو لخوا فساد او په موادو کې قاچاق ته د رسیدو لپاره ډیرې هڅې وکړي د مخدره توکو کمول.

د دید خبرگزاری- مهدی سرباز
ژباړه : صدارالدین عابد