د دید خبري اژانس: د اوبو کمښت، د اوبو سرچینو د ناسم استعمال، په لیږد کې د اوبو د لوی ضایع کیدو او د نفوسو د ودې د ترکیب پایله، ممکن ډیر ژر د مرکزي آسیا هیوادونه دې ته اړ کړي چې خپلې پلازمینې خالي کړي؛ د بریتانیا د نایټینګیل انسټیټیوټ د دوو سیمه ایزو کارپوهانو صابر قربان اف او الدانیز حسین اف په وینا، یوه مسله چې په چټکۍ سره په جدي ګواښ بدلیږي.
دوی وویل چې د سیمې هیوادونه لا تر اوسه په دې مرحله کې ندي، مګر ټول په داسې لاره روان دي چې دا ډول پریکړه به ناگزیر کړي که چیرې دوی د اوبو د ضایعاتو کمولو یا نوي سرچینو موندلو لپاره سمدستي اقدام ونه کړي.
د منځنۍ آسیا ډیری اوبه د دوو سیندونو سیسټمونو لخوا چمتو کیږي، هغه سیسټمونه چې د نړیوالې تودوخې له امله د جریان حجم کمیدو سره مخ دي. د سیمې ډیری اوبه د کرنې لپاره هم کارول کیږي، چیرې چې د اوبو لګولو ٤٠ سلنه اوبه “کروندګرو ته د رسیدو دمخه” ضایع کیږي.
قربان اف او حسین اف وايي، دې وضعیت مرکزي آسیا د مصرف په پرتله ډیرې اوبه له لاسه ورکړې او د نړیوال اوسط په پرتله ډیرې اوبه ضایع کوي. پایله یې “د اوبو کمښت، د ځمکې لاندې اوبو لارو ویجاړول، د خاورې مالګین کول، او د لندبل ځمکو کمیدل دي.” د ارال سمندر مړینه د دې پایلو ترټولو څرګنده بیلګه ده، مګر ښارونه اوس هم له ګواښ سره مخ دي.
د سیمې په ښارونو کې د اوبو مصرف خورا لوړ او بې ثباته دی: په اروپا کې، اتباع په اوسط ډول هره ورځ ١٤٤ لیټره اوبه کاروي، مګر په مرکزي آسیا کې دا مقدار خورا لوړ دی – او په ځانګړي توګه په تاشکند کې دا په ورځ کې ٤٠٠ لیټرو ته رسیږي، په لویه کچه ځکه چې د اوبو مصرف لاهم غیر میټر شوی او نفوس مخ په ډیریدو دی.
وضعیت له یوې ستونزې څخه په بحران بدل شوی، ځکه چې له افغانستان څخه مرکزي آسیا ته د اوبو رسیدو اندازه په چټکۍ سره کمیږي. په افغانستان کې د بندونو او کانالونو په بشپړیدو سره، د آمو سیند د جریان شاوخوا دریمه برخه به د مرکزي آسیا پرځای افغانستان ته واړول شي، چې د شمالي افغانستان لپاره ګټور دی مګر د مرکزي آسیا لپاره یو ناورین دی.
د سیمې هیوادونو لخوا د همکارۍ، مصرف کمولو او د نویو سرچینو موندلو کې پاتې راتلل به “د ژورو جیوپولیتیک پایلو سره یو سلسله غبرګون” رامینځته کړي. په کلیوالي سیمو کې روغتیایی ستونزې او فقر به زیات شي، چې لویو ښارونو ته د مهاجرت لویه څپه به رامینځته کړي، په ځانګړې توګه پلازمینو ته.
دواړه کارپوهان د سیمې هیوادونو څخه غوښتنه کوي چې په خپل اجنډا کې څلور اقدامات شامل کړي:
۱. د اوبو موثریت زیات کړئ
۲. د اوبو بریښنا باندې له ډیر تکیه کولو څخه لرې شئ
۳. په لویو ښارونو کې د استوګنې آسمان څپو جوړول ودروئ
۴. د ککړتیا کمولو لپاره د سمنټو او ډبرو سکرو پر بنسټ صنعتونه له ښارونو څخه بهر وباسئ.
سید طاهر مجاب – دید خبري اژانس
پاول ګوبل
ویندوی اوراسیا _Window on Eurasia